Lektion 16 – Ich fühle mich nicht wohl.

Szyk wyrazów w zdaniu złożonym podrzędnie W lekcji 14 omówiliśmy dwa typy szyku w zdaniach złożonych. Teraz przyjrzymy się trzeciemu przypadkowi: sytuacji, w której orzeczenie drugiego ze zdań składowych trafia na ostatnią pozycję. Dla przypomnienia możesz zajrzeć do rodziałów Spójniki und, oder, aber, sondern i denn i Szyk zdania po przysłówku w funkcji spójnika w lekcji 14. Przykładem takiego szyku mogą być choćby dania: Meinen Sie, dass es schlimm ist?Myśli pan, że to jest złe? Tut es Ihnen weh, wenn ich hier drücke?Boli pana, kiedy tutaj naciskam? Da sehen wir, ob etwas gebrochen ist.Teraz zobaczymy, czy coś jest złamane. Sagen Sie mir, wie oft ich die Medikamente nehmen muss?Proszę mi powiedzieć, jak często muszę zażywać leki? Jak widać, reguła ta obowiązuje zawsze, bez względu na to ile wyrazów występuje w danym zdaniu. Szyk pozostałych wyrazów nie ulega zmianie. Obowiązuje również w sytuacjach, gdy orzeczenie składa się z dwóch lub więcej czasowników lub czasownika i przedrostka. Aby lepiej to zobrazować, przytoczymy przykłady: czasowniki rozdzielnie złożone W zdaniu podrzędnym prefiks nie ulega oddzieleniu.

spójnik	podmiot	orzeczenie I	pozostałe cz. zdania	orzeczenie II
	Er	passt	jetzt nicht	auf.
..., weil	er		jetzt nicht	aufpasst.

Perfekt

spójnik	podmiot	orzeczenie I	pozostałe cz. zdania	orzeczenie II
	Ich	habe	mich am Bein	verletzt.
..., dass	ich		mich am Bein	verletzt habe.

połączenie dwóch czasowników

spójnik	podmiot	orzeczenie I	pozostałe cz. zdania	orzeczenie II
	Sie	geht	am Nachmittag	einkaufen
..., ob	sie		am Nachmittag	einkaufen geht.

konstrukcja z czasownikiem modalnym

spójnik	podmiot	orzeczenie I	pozostałe cz. zdania	orzeczenie II
	Ich	muss	die Tabletten	nehmen
..., wie oft	ich		die Tabletten	nehmen muss.

Wskazówka: dla ułatwienia spróbuj zbudować najpierw zdanie podrzędne (jako samodzielne zdanie pojedyncze). Przypuśćmy, że chcesz powiedzieć po niemiecku Jeszcze nie wiem, czy pójdę dziś na zakupy, najpierw przetłumacz sobie w głowie zdanie: Pójdę dziś na zakupy.. Ich gehe heute einkaufen. Teraz wystarczy przesunąć orzeczenie (gehe) na koniec, a następnie połączyć obda zdania składowe za pomocą spójnika ob. Ich gehe heute einkaufen. → Ich weiß noch nicht, ob ich heute einkaufen gehe. Tak samo możemy postąpić w wypadku zdań, w których pojawiają się dwa bezokoliczniki. Orzeczenie zdania podrzędnego trafia na ostatnią pozycję. Eva will einkaufen gehen.Eva chce iść na zakupy. Ich habe Eva gefragt, wann sie einkaufen gehen will.Zapytałem Evę, kiedy chce iść na zakupy.

Präteritum czasowników modalnych Poznaliśmy już formy Präteritum (czasu przeszłego prostego) czasówników haben i sein. Dla przypomnienia zajrzyj do sekcji Präteritum czasowników haben i sein w lekcji 7. Również czas przeszły czasowników modalnych wyrażamy najczęściej przy użyciu form Präteritum. Ich konnte nicht mehr aufstehen.Już nie mogłam wstać. Ich sollte aufpassen.Powinienem był uważać. Ich musste eine Menge Geld bezahlen.Musiałem zapłacić mnóstwo pieniędzy. Formy Präteritum czasownika modalnego tworzymy w prosty sposób: dodajemy -t- przed końcówkę czasownika w danej osobie. Ze względu na wymowę poszerzamy końcówkę o -e-, podobnie jak w przypadku czasowników typu arbeiten. wollen → woll-t-est sollen → soll-t-et Czasowniki modalne tworzą formy Präteritum bez umlautu. können → konn-t-e dürfen → durf-t-est

	dürfen	können	müssen
ich	durfte	konnte	musste
du	durftest	konntest	musstest
er/sie/es	durfte	konnte	musste
wir	durften	konnten	mussten
ihr	durftet	konntet	musstet
sie/Sie	durften	konnten	mussten

	mögen	sollen	wollen
ich	mochte	sollte	wollte
du	mochtest	solltest	wolltest
er/sie/es	mochte	sollte	wollte
wir	mochten	sollten	wollten
ihr	mochtet	solltet	wolltet
sie/Sie	mochten	sollten	wollten

1. i 3. os. mają taką samą postać w obu liczbach. W sumie mamy zatem cztery formy. durfte (ich/er/sie/es); durftest (du); durften (wir/sie/Sie); durftet (ihr)

Przeczenie w języku niemieckim – garść uwag Przedstawiliśmy już konstrukcje przeczące z użyciem nicht ikein. Przypomnij sobie sekcję Przeczenie z użyciem partykuły nicht w lekcji 3 i Zaprzeczanie rzeczowników – zaimek kein w lekcji 6 nicht Omawialiśmy już kwestie gramatyczne, które mogą wpływać na pozycję partykuły nicht w zdaniu. Podsumujmy: 1. Jeśli zaprzeczamy treść całego zdania, w grę wchodzą trzy możliwości. Nicht może się znaleźć: na końcu zdania Ich verstehe dich nicht.Nie rozumiem cię. ...deshalb komme ich nicht....dlatego nie przyjdę. na przedostatniej pozycji, w obrębie tzw. ramy zdaniowej – przed bezokolicznikiem, formą Partizip II, prefiksem wchodzącym w skład czasownika rodzielnie złożonego itd. Ich kann mich nicht bewegen.Nie mogę się ruszać. czas. modalny + bezokolicznik Er hat sich nicht verletzt.Nie zranił się. czas. posiłkowy + Partizip II Stehen Sie bitte nicht auf.Proszę nie wstawać. czas. rodzielnie złożony przed wyrażeniem przyimkowym Sie müssen nicht ins Krankenhaus.Nie musi (jechać) do szpitala. Warum hat er nicht um Hilfe gerufen?Dlaczego nie zadzwonił po pomoc? 2. Jeśli zaprzeczamy konkretny człon, nicht będzie stać bezpośrednio przed nim. Kommen Sie nicht heute, sondern nächste Woche.Proszę nie przychodzić dziś, ale w przyszłym tygodniu. Ich fühle mich nicht wohl.Nie czuję się dobrze. Meine Hand tut nicht mehr weh.Dłoń już mnie nie boli. tworzenie przeczenia przy użyciu innych wyrazów Przeczenie w języku niemieckim możemy utworzyć również za pomocą innych wyrazów – ich przykłady podajemy niżej (wraz z twierdzącym odpowiednikiem). Niektóre z nich są ci już znane: to m.in. nichts (nic) i nie (nigdy).

jemand	ktoś	niemand	nikt
etwas, alles	coś, wszystko	nichts	nic
immer, manchmal	zawsze, czasami	nie, niemals	nigdy
überall	wszędzie	nirgends	nigdzie

Uwaga! Pamiętaj, że w języku niemieckim – inaczej niż w polskim – obowiązuje zasada jednego przeczenia, dlatego jeśli w zdaniu pojawi się któryś z wspomnianych wyrazów, nie zaprzeczamy już czasownika. Nichts ist passiert.Nic się nie stało. Niemand hat den Arzt gerufen.Nikt nie zadzwonił po lekarza. Albo wyraz przeczący zostaje zastąpiony za pomocą jego twierdzącego odpowiednika, ewentualnie formą zaimka kein. Ich kann nie etwas finden.Nigdy nie mogę nic znaleźć. keiner von ihnennikt/żaden z nich nie/niemand/nichts mehr Wspominaliśmy już o konstrukcji nicht mehr (już nie). Zaimek mehr występuje także w analogicznych konstrukcjach przeczących, które przetłumaczymy na język polski jako Już nigdy/nikt/nic... itd. Wir haben uns nie mehr gesehen.Już nigdy się nie zobaczyliśmy. Er braucht nichts mehr.Już niczego nie potrzebuje. Es ist niemand mehr gekommen.Już nikt (więcej) nie przyszedł. Uwaga na różnicę między noch nicht (jeszcze nie) a nicht mehr (już nie). Ich brauche dich noch nicht.Jeszcze cię nie potrzebuję. przyjdź później Ich brauche dich nicht mehr.Już cię nie potrzebuję. możesz sobie iść