Grammatikk

Czas zaprzeszły Czasu zaprzeszłego w języku mówionym nie używa się zbyt często. Nie oznacza to jednak, że możemy go lekceważyć. Często występuje np. w beletrystyce, w historiach umieszczonych w przeszłości. Jest też ważny z punktu widzenia mowy zależnej. Tworzenie Czas zaprzeszły tworzymy za pomocą czasu przeszłego czasownika ha - hadde i imiesłowu przeszłego czasownika głównego, np. hadde snakket, hadde gått, hadde bodd. Tworzenie imiesłowu przeszłego możesz powtórzyć w rozdziale Czas przeszło-teraźniejszy. Zastosowanie Czas zaprzeszły wskazuje, że czynność, o której mówimy, odbyła się przed inną czynnością w przeszłości. Z tego powodu czas ten zależy od kontekstu, nigdy nie występuje samodzielnie. Han flyttet til Tromsø etter at han hadde giftet seg.Przeprowadził się do Tromsø po tym, jak się ożenił. Da jeg kom, hadde filmen allerede begynt.Kiedy przyszedłem, film już się zaczął. Jeg inviterte henne på kino, men hun hadde allerede sett filmen.Chciałem zaprosić ją do kina, ale ona już ten film widziała. Karen hadde jobbet der før krigen.Karen tam pracowała przed wojną. Zwróć uwagę, że czynność w przeszłości, od której kontekstu zależy użycie czasu zaprzeszłego, niekoniecznie musi być wyrażona za pomocą czasownika, np. flytte til Tromsø czy komme (pierwsze i drugie przykładowe zdanie). Taką samą funkcję może też pełnić rzeczownik, np. før krigen (czwarte przykładowe zdanie). Czasu zaprzeszłego nie używamy, kiedy opisujemy czynności, które odbywały się chronologicznie jedna po drugiej i nie ma między nimi żadnego logicznego związku. Først spiste vi middag. Etterpå gikk vi på kino.Najpierw zjedliśmy kolację. Potem poszliśmy do kina.
Mowa zależna Za pomocą mowy zależnej przekazujemy, co powiedziała inna osoba. Jeg liker meg her.Podoba mi się tutaj. Anna sier at hun liker seg her.Anna mówi, że się jej tu podoba. Anna sa at hun likte seg her.Anna mówiła, że się jej tu podobało. Z przykładowego zdania wynika, że jeśli w zdaniu główym jest czas przeszły (Anna sa), to w zdaniu podrzędnym następuje przesunięcie czasu gramatycznego. Te przesunięcia przedstawiamy w tabelce:
czas w mowie niezależnej czas w mowie zależnej
teraźniejszy przeszły
przeszły zaprzeszły
przeszło-teraźniejszy zaprzeszły
przyszły skulle/ville
czas teraźniejszy - czas przeszły Vi vet ikke hvor han er.Nie wiemy, gdzie jest. De sa at de ikke visste hvor han var.Mówili, że nie wiedzą, gdzie jest. czas przeszły - czas zaprzeszły Jeg var hjemme.Byłam w domu. Hun sa at hun hadde vært hjemme.Mówiła, że była w domu. czas przeszło-teraźniejszy - czas zaprzeszły Vi har sett det.Widzieliśmy to. De sa at de hadde sett det.Mówili, że to widzieli. czas przyszły Når skal de gifte seg?Kiedy będą mieć ślub? Han spurte om når de skulle gifte seg.Pytała, kiedy będą mieć ślub. Vi vil klare eksamen.Ten egzamin zdamy. De sa at de ville klare eksamen.Mówili, że egzamin zdadzą. Zmianom podlegają też okoliczniki miejsca i czasu, które odnoszą się do momentu wygłaszania wypowiedzi.
mowa niezależna mowa zależna
nå på den tiden/da
i dag den dagen
i går dagen før
i morgen dagen etter
for to år siden to år tidligere
her der
Vi bestilte billetter i går.Wczoraj zamówiliśmy bilety. Hun sa at de hadde bestilt billetter dagen før.Mówiła, że dzień wcześniej zamówili bilety. Jeg bestiller billetter i morgen.Jutro zamówię bilety. Han sa at han skulle bestille billetter dagen etter.Mówił, że zamówi bilety następnego dnia. UWAGA! W twierdzeniach o charakterze uniwersalnym, ogólnym, przesunięcie czasu gramatycznego nie jest konieczne. Hun sa at Norge er/var større enn Danmark.Mówiła, że Norwegia jest większa niż Dania.
Zdania z det Zdania zaczynające się od det nie należą do rzadkości. Dlatego należy wyjaśnić, jaką funkcję pełnią. PODMIOT NIEWYRAŻONY Już w pierwszej lekcji dowiedzieliśmy się, że każde zdanie w języku norweskim musi zawierać podmiot (wykonawcę czynności). Jeśli nie jest on wyrażony, używamy det. Det regner.Pada deszcz. Det snør.Pada śnieg. Det blåser.Wieje. PODANIE NOWEJ INFORMACJI Jeśli podmiotem zdania jest rzeczownik w formie nieokreślonej (en ny dag, mange turister) lub czasownik w bezokoliczniku (å gå på ski), to powinien go poprzedzać tzw. podmiot formalny det. Det de facto wprowadza rzeczywisty, logiczny podmiot zdania. Det har vært mange turister her i år.(niepoprawnie: Mange turister har vært her i år.) I morgen er det en ny dag.(niepoprawnie: I morgen er en ny dag.) Det er gøy å gå på ski.(niepoprawnie: Å gå på ski er gøy.) Dzieje się tak, ponieważ w języku norweskim nie podaje się nowej informacji na początku zdania. Jest wręcz przeciwnie - staramy się ją umieścić jak najbliżej końca zdania. Za pomocą det osiągamy ten cel. Istnieje jednak jeden wyjątek. Jeśli do podmiotu w formie nieokreślonej odnosi się czasownik, który wymaga użycia dopełnienia (w poniższych zdaniach jest zaznaczonym tłustą czcionką), to zdanie główne z det, nie jest możliwe. En mann kjøper ei bok.(niepoprawnie: Det kjøper en mann ei bok.) En far venter på barna.(niepoprawnie: Det venter en far på barna.) Ei ung jente hilste på meg.(niepoprawnie: Det hilste ei ung jente på meg.) PODKREŚLENIE CZĘŚCI ZDANIA Podkreślenie części zdania stosujemy wtedy, kiedy chcemy położyć nacisk na konkretną część zdania. Na początku zdania umieszczamy det, po którym następuje odpowiednia forma czasownika være (er w przypadku czasu teraźniejszego, przeszło-teraźniejszego i przyszłego, var w przypadku czasu przeszłego), a na końcu stawiamy wybraną część zdania - np. w poniższych przykładach jest to podmiot. Per bor her.Det er Per som bor her. Per har bodd her.Det er Per som har bodd her. Per skal bo her.Det er Per som skal bo her. Per bodde her.Det var Per som bodde her. Podkreślić możemy dowolną część zdania, nie tylko podmiot. Zachodzi tu jednak różnica. Po tym, jak podkreślimy podmiot, następuje spójnik som, natomiast w pozostałych wypadkach pomijamy go. Porównaj: Anna liker svart kaffe.Det er Anna som liker svart kaffe. Jeg reiser til Oslo i morgen.Det er i morgen jeg reiser til Oslo. Hun leste ei bok.Det var ei bok hun leste.