Grammatikk

Szyk zdania W zdaniach podrzędnych z zaimkiem pytającym Z poprzedniej lekcji już wiemy, że zdania podrzędne zaczynają się od spójników podrzędnych (at, om, som, fordi, selv om). Podstawowe informacje o zdaniu podrzędnym znajdziesz w lekcji 6. Funkcję wyrazów łączących mogą też pełnić zaimki pytające i przysłówki. W tekście na początku rozdziału spotkaliśmy się z dwoma takimi przypadkami - hvordan i når. Marit er nysgjerrig på hvordan det gikk på festen.Marit jest ciekawa, jak było na przyjęciu. Jeg husker ikke nøyaktig når jeg kom hjem.Nie pamiętam dokładnie, kiedy przyszłam do domu. Szyk zdania rządzi się takimi samymi prawami jak w przypadku zwykłych spójników podrzędnych, tj. podmiot - (nieakcentowana partykuła) - orzeczenie - pozostałe części zdania. Uwaga ta dotyczy też innych zaimków pytających i przysłówków. Han spør hva du sier.Pyta, co mówisz. Vi vet ikke hvem hun snakker med.Nie wiemy, z kim rozmawia. De spør hvorfor du ikke vil komme.Pytają, dlaczego nie chcesz przyjść. Hva/Hvem som Aby jednak nie było zbyt prosto, po hvem i hva w jednym specyficznym przypadku musimy dodać słówko som. Jest to sytuacja, kiedy wspomniany zaimek pytający pełni w zdaniu podrzędnym funkcję podmiotu. Przyjrzyjmy się przykładom, Jeg vet ikke hvem hun snakker med.Nie wiem, z kim rozmawia. Jeg spør hvem som bor her.Pytam, kto tu mieszka. Zwróć uwagę na tę część zdania, która następuje po hvem. W pierwszym przykładzie wyraźnie rozpoznajemy wykonawcę czynności (hun), natomiast w drugim zdaniu funkcję podmiotu pełni sam zaimek pytający (hvem). Zjawisko to występuje również w następujących przykładach. Han spør hva du sier.Pyta, co mówisz. Han vet ikke hva som er best.Nie wie, co jest najlepsze. W pierwszym zdaniu hva występuje w funkcji dopełnienia (wykonawcą czynności jest du), ale w drugim przykładzie hva pełni funkcję podmiotu. Z tego powodu musi po nim następować som.
Czas przeszły Tworzenie czasu przeszłego może się wydawać skomplikowane, ale po przyswojeniu sobie zasad, nie sprawia to większego problemu. Przy tworzeniu form czasu przeszłego, czasowniki dzielimy na regularne i nieregularne. Czasowniki regularne Czas przeszły czasowników regularnych tworzymy przez dodanie końcówki do tematu czasownika. Temat czasownika to część wyrazu, która zostanie po odcięciu końcowego -e, np. tematem czasownika snakke jest snakk. Wyróżniamy cztery końcówki: a)-ET/-A Końcówkę -et et (końcowe -t nie jest nieme) lub -a przyjmują czasowniki z tematem zakończonym na: *grupę dwóch lub więcej spółgłosek
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
danse danset/dansa tańczyć
elske elsket/elska kochać
jogge jogget/jogga biegać
Formy z -a często używa się w języku mówionym i dialektach. Końcówka -et częściej występuje w wypowiedziach formalnych. b)-TE Końcówkę -te przyjmują w czasie przeszłym czasowniki z tematem zakończonym na: *jedną spółgłoskę
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
besøke besøkte odwiedzieć
kjøre kjørte jeździć
reise reiste podróżować
*grupę spółgłosek -ll, -mm, -nn lub -nd, -ng.
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
bestille bestilte zamówić
bestemme seg bestemte seg zdecydować się
kjenne kjente znać
skynde seg skyndte seg spieszyć się
trenge trengte potrzebować
Zwróć uwagę, że podwojone spółgłoski ll, mm i nn po dodaniu końcówki czasu przeszłego upraszczają się do l, m i n. c)-DE Końcówka -de jest charakterystyczna dla czasowników z tematem zakończonym na: *-v lub -g
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
behøve behøvde potrzebować
lage lagde utworzyć
dwugłoskę ei lub øy
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
pleie pleide mieć w zwyczaju
bøye bøyde zgiąć
d)-DDE Końcówkę -dde przyjmują czasowniki, które kończą się na inną samogłoskę niż -e, np. -o.
czas teraźniejszy czas przeszły przekład
bo bodde mieszkać
Wiele czasowników nie zawsze przyjmuje tylko jedną końcówkę. Jako przykład można podać przytoczony czasownik lage. Poza końcówką -de (lagde) może też występować z sufiksami -et/-a (laget/laga). Nie przyjmuj się jednak wielością końcówek! Sami Norwegowie często nie są świadomi, ile form gramatycznych w ich języku jest dopuszczalnych. Trzymając się wyżej podanych reguł, na pewno nie popełnisz błędu. Czasowniki nieregularne Czasowniki nieregularne tworzą szczególną grupę. Ich form w czasie przeszłym nie określają żadne zasady. W tabeli podajemy tylko te, które pojawiły się dotychczas w niniejszej książce. Poza formami czasu przeszłego, podajemy też formy imiesłowu przeszłego, który będzie istotny przy tworzeniu czasu przeszło-teraźniejszego. Radzimy, aby przyswoić sobie te formy równocześnie.
bezokolicznik czas przeszły imiesłów czasu przeszłego przekład
be ba(d) bɑː bedt bet prosić
bestå besto(d) beˈstuː bestått beˈstot składać się
bli med ble med bleː blitt med blit dołączyć
drikke drakk drɑk drukket ˈdrukːet pić
finne fant fɑnt funnet ˈfʉnːet znaleźć
finnes fantes ˈfɑntes funnes ˈfʉnːes znajdować się
forstå forsto(d) foˈʂtuː forstått foˈʂtot rozumieć
fortsette fortsatte ˈfoʈʃate fortsatt ˈfoʈʃɑt kontynuować
få fikk fik fått fot dostać
gi ga(v) gɑː gitt jit dać
gjenta gjentok ˈjentuk gjentatt ˈjentɑt powtórzyć
gjøre gjorde ˈjuːre gjort juʈ robić
gå gikk jik gått got iść
ha hadde hɑdːe hatt hɑt mieć
hete het heːt hett het nazywać się
hjelpe hjalp jɑlp hjulpet ˈjulpet pomóc
høres ut hørtes ut ˈhørtes hørtes ut ˈhørtes brzmieć
komme kom kom kommet ˈkomːet przyjść
la lot luːt latt lɑt zostawić
le lo luː ledd led śmiać się
møte møtte ˈmøtːe møtt møt spotkać
møtes møttes ˈmøtːes møttes ˈmøtːes spotkać się
se så soː sett set widzieć
sees såes ˈsoːes settes ˈsetːes widzieć się
si sa sɑː sagt sɑkt mówić
sitte satt sɑt sittet ˈsitːet siedzieć
skrive skrev skreːv skrevet ˈskreːvet pisać
spørre spurte ˈspʉʈe spurt spʉʈ pytać się
stå sto(d) stuː stått stot stać
ta tok tuk tatt tɑt wziąć
treffe traff trɑf truffet ˈtrʉfːet spotkać
vite visste ˈviste visst vist wiedzieć
være var vɑːr vært væʈ być
Zwróć uwagę, że czasowniki be, bestå, forstå, gi i stå w czasie przeszłym mają dwie dopuszczalne formy - albo z końcową spółgłoską, albo bez niej. We współczesnym języku norweskim przeważają formy bez końcowej spółgłoski, tj. ba, besto, forsto, ga i sto. Z drugim zapisem można się spotkać głównie w starszych tekstach. Czasowniki modalne Forma czasu przeszłego czasowników modalnych jest prosta. Pokrywa się bowiem z formą bezokolicznika.
bezokolicznik czas przeszły imiesłów czasu przeszłego przekład
kunne kunne ˈkʉnːe kunnet ˈkʉnːet móc
ville ville ˈvilːe villet ˈvilːet chcieć
måtte måtte ˈmotːe måttet ˈmotːet musieć
skulle skulle ˈskʉlːe skullet ˈskʉlːet mieć (obowiązek)
burde burde ˈbʉɖe burdet ˈbʉɖet powinien
Zastosowanie Za pomocą czasu przeszłego wyrażamy przede wszystkim: a)zakończone czynności w przeszłości (określenie czasu jest albo podane w zdaniu, albo wynika z kontekstu) Jeg bodde i Norge i 2015.W 2015 roku mieszkałem w Norwegii. Hun spiste laks i går.Wczoraj zjadła łososia. Hvordan var festen?Jak było na przyjęciu? pytający wie, kiedy miało miejsce b)spontaniczną ocenę potrawy, przedmiotu, sytuacji itp. Hva med å kjøpe ei bok til ham? - Det var en god idé.A co jakby mu kupić jakąś książkę? - To jest dobry pomysł. Określenia czasu Określenia czasu sygnalizujące czas przeszły:
i går wczoraj
i går morges wczoraj rano
i går kveld wczoraj wieczorem
i forgårs i ˈforgoːʂ przedwczoraj
i forrige uke i ˈforːie ʉːke w ubiegłym tygodniu
i forrige måned i ˈforːie ˈmoːnəd w ubiegłym miesiącu
i fjor i fjuːr w ubiegłym roku
i 1814 w 1814 roku
da/på den tiden wtedy
Zwróć uwagę, że polskie ...temu w języku norweskim wyrażamy za pomocą konstrukcji for... siden:
for ti minutter siden dziesięć minut temu
for åtte dager siden osiem dni temu
for seks uker siden sześć tygodni temu
for sju måneder siden siedem miesięcy temu
for tre år siden trzy lata temu
Krótkie odpowiedzi w czasie przeszłym Krótkie odpowiedzi na na pytania w czasie przeszłym tworzymy w znany nam już sposób. Jedyna różnica polega na tym, że czasownik w odpowiedzi ma formę czasu przeszłego. Krótkie odpowiedzi możesz powtórzyć w lekcji 3.
pytanie odpowiedź twierdząca odpowiedź przecząca
Bodde du i Norge? Ja, det gjorde jeg. Nei, det gjorde jeg ikke.
Studerte hun medisin? Ja, det gjorde hun. Nei, det gjorde hun ikke.
Var han norsk? Ja, det var han. Nei, det var han ikke
Hadde du det bra? Ja, det hadde jeg. Nei, det hadde jeg ikke.
Ville du studere norsk? Ja, det ville jeg. Nei, det ville jeg ikke.
Kunne de gjøre det? Ja, det kunne de. Nei, det kunne de ikke.
Spójniki da i når Spójniki da i når na język polski tłumaczymu jako kiedy. Używamy ich jednak w różnych sytuacjach. DA Da odnosi się do czynności przeszłych, które miały miejsce tylko raz. Da jeg bodde i Sverige, reiste jeg mye.Kiedy mieszkałem w Szwecji, dużo podróżowałem. Vi kjøpte mange bøker da vi var i bokhandelen.Kupiliśmy dużo książek, kiedy byliśmy w księgarni. Hva gjorde du da du var i Norge i fjor?Co robiłeś, kiedy byłeś w ubiegłym roku w Norwegii? NÅR Når odnosi się do czynności przeszłych, które powtarzały się lub odbywały regularnie. De pleide å sykle når de hadde god tid.(Zawsze) kiedy mieli dużo czasu, jeździli na rowerze. Når jeg var i byen, gikk jeg alltid på teater.Kiedy byłem w mieście, zawsze szedłem do teatru. Vi snakket mye sammen når vi var på tur.(Zawsze) kiedy byliśmy na wycieczce, dużo rozmawialiśmy. Oprócz tego når może opisywać czynności teraźniejsze i przyszłe. Når jeg er i Oslo, reiser jeg mye.Kiedy jestem w Norwegii, dużo podróżuję. Hva vil du gjøre når du kommer til Oslo?Co chcesz robić, kiedy przyjedziesz do Oslo? Z wcześniejszych lekcji wiemy też, że når zachowuje się jak zaimek pytający. Når kom du hjem?Kiedy przyszedłeś do domu?