Grammatikk

Forma określona W poprzedniej lekcji omówiliśmy rodzajnik nieokreślony (en, ei i et). Jak już wiemy, używamy go w sytuacji, kiedy podajemy nową, bliżej nieokreśloną informację. Jeśli jednak na podstawie kontekstu jest jasne, o kim lub o czym jest mowa, używamy rodzajnika określonego. Rodzajnik określony tworzymy za pomocą sufiksów (przyrostków): sufiks EN dla rzeczowników rodzaju męskiego en gutt → gutten, en student → studenten sufiks A dla rzeczowników rodzaju żeńskiego ei bok → boka sufiks ET e dla rzeczowników rodzaju nijakiego et universitet → universitetet ʉnivæʂiˈteːte Rzeczowniki rodzaju żeńskiego mogą również przyjmować końcówkę -en, np. boka/boken. Sufiks -a przeważa w stylu nieformalnym, natomiast -en w stylu formalnym. Zastosowanie: a)Formy określonej używamy, gdy zakładamy, że odbiorca wypowiedzi dokładnie wie, co kryje się pod danym rzeczownikiem. Været er forferdelig her.Ta pogoda jest okropna. Wyobraźmy sobie, że zdanie to wypowiada Fridtjof Nansen, którego w drodze na biegun północny zastała burza śnieżna. Nansen użył słowa vær - pogoda w formie określonej, ponieważ załoga, do której zdanie było adresowane, dokładnie wie, jaką pogodę Nansen ma na myśli. b)Kiedy mówimy o czymś, o czym była już mowa. Jeg leser ei bok. Boka er interessant.Czytam książkę. Jest ciekawa. W pierwszym zdaniu rzeczownik bok występuje z rodzajnikiem nieokreślonym ei. Jest to bowiem dla nas nowa informacja - nie mamy konkretnego wyobrażenia na temat książki. Spokojnie może to być najnowszy kryminał Jo Nesbø lub powieść hisotryczna Sigrid Undset. W drugim zdaniu użyto już jednak formy określonej. Jeśli ciągle nie wiemy, o jaki konkretnie tytuł chodzi, na podstawie kontekstu możemy wydedukować, że mowa o jednej i tej samej książce. c)W niektórych wyrażeniach przyimkowych (bez logicznego powodu). på universitetet, i byen
Zaimki osobowe - formy dopełnieniowe W języku norweskim poza zaimkami osobowymi w formie podstawowej (jeg, du, vi, de itd.) istnieją też zaimki osobowe w formie dopełnieniowej. Używamy ich, gdy zaimek występuje w funkcji dopełnienia lub następuje po przyimku.
forma podstawowa forma dopełnieniowa
jeg meg mæi
du deg dæi
han ham ham/han han
hun henne ˈhenːe
det r. nijaki/den r. męski/żeński det deː/den den
vi oss osː
dere dere ˈdeːre
de dem dem
Anna treffer ham/han hver dag.Anna spotyka go codziennie. Olav snakker med dem.Olav z nimi rozmawia. Jeg liker den. (boka)Lubię ją. (tę książkę) Hyggelig å hilse på deg.Miło mi cię poznać. Han liker meg.Lubi cię.
Zaimki zwrotne i czasowniki zwrotne W tekście na początku rozdziału spotkaliśmy się z dwoma nietypowymi czasownikami: glede seg (cieszyć się) i skynde seg (spieszyć się). Oba należą do grupy tzw. czasowników zwrotnych. Rozpoznasz je po tym, że składają się z dwóch elementów: samego czasownika (glede, skynde) i zaimka zwrotnego seg, który zmienia swoją formę w zależności od osoby:
zaimki osobowe zaimki zwrotne
jeg meg mæi
du deg dæi
han
hun seg sæi
det r. nijaki / den r. męski/żeński
vi oss osː
dere dere ˈdeːre
de seg sæi
Jeg skynder meg hjem.Spieszę się do domu. Han gleder seg til tur.Cieszy się na myśl o wycieczce. Vi skynder oss.Spieszymy się. Zwróć uwagę, że formy dopełnieniowe i zwrotne zaimków osobowych częściowo się pokrywają. Wyjątek stanowi 3. osoba liczby pojedynczej (han, hun, det/den) i mnogiej (de), która przyjmuje formę seg. UWAGA! Nie wszystkie czasowniki w języku polskim są zwrotne w języku norweskim. Porównaj: hete, sees, bli mednazywać się, widzieć się, pytać się
Szyk zdania Pytanie bez zaimka pytającego W pytaniach bez zaimka pytającego czasownik zawsze stoi na pierwszym miejscu: Studerer du norsk?Studiujesz norweski? Liker du henne?Lubisz ją? Blir du med?Dołączysz?
Partykuła przecząca “ikke” W języku norweskim przeczenie można wyrazić za pomocą partykuły ikke ˈikːe, którą w zdaniach oznajmujących stawiamy po odmienianym czasowniku. Jeg studerer ikke journalistikk.Nie studiuję dziennikarstwa. Vi kommer ikke fra Norge.Nie pochodzimy z Norwegii. Jeg vet ikke.Nie wiem. Wyjątek stanowią zdania, w których zaraz po czasowniku następuje zaimek w formie dopełnieniowej lub zwrotnej. Partykułę przeczącą ikke w tym wypadku stawiamy dopiero po zaimku. Jeg liker henne ikke.Nie lubię jej. Vi treffer dem ikke.Nie spotykamy ich. Han skynder seg ikke.Nie spieszy się. Jeśli jednak zaimek jest poprzedzony przyimkiem (np. med oss, på meg itd.), stosujemy regułę ogólną. Hun snakker ikke med oss.Nie rozmawia z nami. W pytaniach ikke stawiamy dopiero po podmiocie. Har du ikke lyst til å gå på tur?Nie masz ochoty jechać na wycieczkę? Zdanie w języku norweskim może zawierać tylko jedno przeczenie.
Partykuła bezokolicznikowa “å” Z wcześniejszej lekcji już wiemy, że partykułę bezokolicznikową å oː stawiamy przed czasownikiem w bezokoliczniku. Taka sytuacja ma zwykle miejsce, gdy w zdaniu pojawią się jednocześnie dwa czasowniki - pierwszy z nich się odmienia, natomiast drugi zostaje w bezokoliczniku. Hun pleier å gå på tur.Ma w zwyczaju chodzić na wycieczki. Jeg liker ikke å reise.Nie lubię podróżować. Partykuła å występuje również w różnych frazach oraz wyrażeniach przyimkowych, w których byśmy się jej nie spodziewali. Na te przypadki będziemy zwracać uwagę. Hyggelig å hilse på deg.Miło mi cię poznać.